Κώστας Γκοτζαμάνης: «Να ακούω χωρίς προκαταλήψεις»
Τρία κείμενα για το έργο του ψυχιάτρου, συγγραφέα Κώστα Γκοτζαμάνη, που έφυγε πρόσφατα από τη ζωή
«Εδώ και πολλά χρόνια οι δάσκαλοί μου είναι οι άνθρωποι που μου εμπιστεύονται τις ιστορίες τους στη δουλειά μου μαζί τους. Με τη βοήθειά τους συνεχίζω να μαθαίνω το πιο σημαντικό: Να ακούω χωρίς προκαταλήψεις. Δεν το καταφέρνω πάντα, αλλά προσπαθώ. Γιατί κάθε άνθρωπος κουβαλάει τη δική του αλήθεια».
Με αυτή την παράγραφο καταλήγει η εισαγωγή του Κώστα Γκοτζαμάνη στο βιβλίο του «Πανικός. Η μεγάλη εξέγερση μέσα μας» (2020, εκδ. Πατάκη). Ο ψυχίατρος Κώστας Γκοτζαμάνης έφυγε από τη ζωή πολύ πρόσφατα», αφήνοντας πίσω του επιστημονικό, κοινωνικό και συγγραφικό έργο. Οι θερμοί αποχαιρετισμοί των οικείων και των θεραπευομένων του περιγράφουν έναν δημιουργικό άνθρωπο κι έναν γιατρό που τον ενδιέφερε η κοινωνική διάσταση της ψυχικής υγείας.
Το επιστημονικό θεραπευτικό κέντρο «Τόπος Ψυχοθεραπείας» που δημιούργησε και διηύθυνε υλοποιεί το όραμά του, όπως και τα δύο επιτυχημένα βιβλία, «Πανικός» και «Μεγαλώνοντας (με) το παιδί μου» (2014, εκδ. Πατάκη). Σε στενή σύνδεση με την εποχή του, ο Κώστας Γκοτζαμάνης διέκρινε τα αδιέξοδα που μας εγκλωβίζουν και συνέταξε με φροντίδα και γνώση δύο σύγχρονους οδηγούς επιβίωσης για οικογένειες και άτομα.
Oπως ο ίδιος διευκρίνιζε, η πιο μεγάλη του έγνοια όταν έγραφε κείμενα σχετικά με τη δουλειά του, ήταν να είναι απλά, κατανοητά και ευχάριστα στην ανάγνωση, ώστε να μπορέσουν να ωφεληθούν όλοι οι αναγνώστες, και ιδίως οι μη εξοικειωμένοι με το δικό του γνωστικό αντικείμενο. Η «Κ» φιλοξενεί σήμερα τρία κείμενα για τον Κώστα Γκοτζαμάνη, ανθρώπων που συνδέθηκαν μαζί του.
Μ. Β.
Βούλα Φασούλη
Ψυχίατρος
Για μια ζωή με νόημα
Η ευγένεια, η δύναμη της ψυχής και του σώματος, η γοητεία της ευφυΐας και της ευρυμάθειας, η όαση της συγχωρητικότητας. Το πηγαίο χιούμορ μαζί με τη διεισδυτική φιλοσοφική ματιά στη ζωή. Η γενναιοδωρία. Αυτό ήταν από τη νεότητά του το φως του Κώστα Γκοτζαμάνη, και δυνάμωνε μέσα στα χρόνια. Η βαθιά του αίσθηση και τήρηση των ανθρώπινων αξιών πάνω από τις μικρότητες και την τριβή των σχέσεων. Η αγάπη του για την ομορφιά που υπάρχει παντού –στη φύση, στην τέχνη, στον άνθρωπο–, οι αγώνες του να κατοικούν και να διοικούν τη χώρα εξίσου όμορφοι και δίκαιοι άνθρωποι.
Δώρισε το φως του στους φίλους, στους θεραπευόμενους, στους μαθητές του, στην επιστήμη μας. Η πρωτοποριακή σύλληψη από τη Βάσω Βασιλείου της έννοιας των πολλαπλών εαυτών χάραξε στους θεραπευτές ένα δρόμο ψυχολογικής σκέψης, χωρίς δυσκολονόητες ορολογίες, που διευκολύνει την ψυχοθεραπευτική εργασία και είναι άμεσα κατανοητή από τους θεραπευόμενους. Η εφαρμογή της στις θεραπείες μειώνει το άγχος των εσωτερικών συγκρούσεων και προωθεί την αναγνώριση και τον σεβασμό των προσωπικών αναγκών και συναισθημάτων. Επιτυγχάνοντας τη συνεργασία των διαφορετικών εαυτών, οι δυσκολίες υποχωρούν και βελτιώνεται η ποιότητα ζωής. Με τα δικά του λόγια: «Ο ανοιχτός, χωρίς αποκλεισμούς, εσωτερικός διάλογος, η αναζήτηση της αλήθειας μέσα μας, η χωρίς προκαταλήψεις αποδοχή των εσωτερικών μας φωνών και του πλούτου που αυτές αντιπροσωπεύουν, η αξιοποίηση όλων των δυναμικών του εαυτού, αποτελούν την αναγκαία και ικανή συνθήκη για μια ζωή με νόημα, ελεύθερη από φοβίες και πανικούς».
Στον πρωτοποριακό θεραπευτικό δρόμο που ο Κώστας Γκοτζαμάνης χάραξε, οι συνεργάτες του συνεχίζουμε το λειτούργημά του στον «Τόπο Ψυχοθεραπείας», το επιστημονικό θεραπευτικό κέντρο που δημιούργησε με μοναδική επιδίωξη τη μετάδοση της πείρας και των γνώσεών του σε νεότερους θεραπευτές, ώστε να μπορεί να παρέχεται αποτελεσματική φροντίδα σε περισσότερους ανθρώπους.
Γιατί εντέλει, μέσα από τη δουλειά του όπως και από την προσωπική του στάση, ο Κώστας Γκοτζαμάνης υπηρέτησε με συνέπεια το κοινωνικό του όραμα· μας το είπε κι αυτό με τρόπο ξεκάθαρο και απλό: «Αυτό που μπορούμε να καταφέρουμε με τον εαυτό μας και με τους ανθρώπους με τους οποίους σχετιζόμαστε, αποτελεί μια πολύτιμη παρακαταθήκη και για την κοινωνία».
Μαρία Παπαγιάννη
Συγγραφέας
Κάθε πτώση, μια νέα ευκαιρία
Λίγοι μπορούν να μοιραστούν το όραμα της ζωής τους με τόσο πολλούς ανθρώπους, να γίνουν η αφορμή για να δεις πως σε κάθε πτώση αναδύεται μια καινούργια ευκαιρία, να σε πείσουν πως αξίζει τον κόπο να σκάψεις μέσα σου, να πολεμήσεις με τις σταθερές του σύγχρονου κόσμου που απαξιώνουν το δικαίωμά μας στη χαρά μαθαίνοντάς μας να την αναβάλλουμε για αργότερα και να την ταυτίζουμε με το αίσθημα ασφάλειας και την επίτευξη μιας επίπλαστης επιτυχίας. Κατά την άποψη του Γκοτζαμάνη, γκουρού για πολλούς, όπου υπάρχει ασφάλεια δεν υπάρχει χαρά, δεν υπάρχει ζωή. Αυτό το μήνυμα προσπαθούσε να μεταγγίσει σε όλους, με χιούμορ και αισιοδοξία.
Είχα τη μεγάλη τύχη να είμαι συνοδοιπόρος του Κώστα Γκοτζαμάνη και την ατυχία να μην μπορεί λόγω της οικογενειακής μας σχέσης να είναι ο ψυχίατρός μου. Oμως εκείνος, γενναιόδωρος και πληθωρικός, μοίραζε σε όλους γύρω του όλα όσα είχε, όλα όσα ήταν, και με έναν τρόπο απρόβλεπτο κατάφερνε να λύνει χωρίς τυμπανοκρουσίες μικρούς και μεγάλους γόρδιους δεσμούς της καθημερινότητας. Για όλους γύρω του, κι όχι μόνο για τους θεραπευόμενούς του, ήταν ένας πολύτιμος κρίκος στη ζωή μας. Χωρίς αυτόν, πολλοί από εμάς δεν θα είχαμε ορθοποδήσει έπειτα από μια απώλεια, έναν χωρισμό, έναν γκρεμό αδιάβατο. Ο Γκοτζαμάνης κατάφερνε και γεφύρωνε τα χάσματα, έριχνε γέφυρες για να ισορροπήσεις σε στιγμές που ένιωθες χαμένος, σε συγχρόνιζε με τον ρυθμό της ζωής. Eδινε· γιατί είχε ένα μοναδικό χάρισμα να μπορεί να σε πείσει πως πίσω από κάθε απώλεια, κάθε πτώση, βρίσκεται μια ευκαιρία να φτιάξεις τη ζωή σου από την αρχή με καινούργια υλικά, να ξεκινήσεις έναν γόνιμο διάλογο με τον εαυτό σου για να αποκτήσει νόημα το κάθε πολύτιμο λεπτό. Aνοιγε πόρτες και παράθυρα μέσα κι έξω. Και δεν έκρυβε πως «θέλει αρετή και τόλμη η ελευθερία». Δεν είναι τυχαίο πως επέλεξε αυτή τη φράση του Κάλβου για μότο στο τελευταίο του βιβλίο. Μία από τις βασικές του αρχές αλλά και στάση στη ζωή του ήταν πως για να μπορέσεις να νιώσεις ελεύθερος να κατακτήσεις τη χαρά να απολαμβάνεις τη ζωή πρέπει να επιλέξεις τον δύσκολο δρόμο. Παραμυθού εγώ, θα έλεγα, προσπαθώντας να ερμηνεύσω τα δικά του λόγια, πως πρέπει να τα βάλεις με όλα τα δαιμόνια και τα στοιχειά, τα στερεότυπα, τα αυτονόητα, τις επαναλήψεις, τη γλυκιά ρουτίνα αλλά και τα όνειρα των άλλων, για να φτάσεις στο δικό σου ξέφωτο, ελεύθερος επιτέλους να νιώσεις χαρά και να ζήσεις. Ο καθένας, έλεγε, έχει τις δυνατότητες, τις δεξιότητες, το γόνιμο έδαφος. Το θέμα είναι πώς το καλλιεργούμε για να μπορέσουμε να ονειρευτούμε χωρίς περιορισμούς. Ο ίδιος εκμυστηρευόταν πως το μεγαλύτερο όνειρό του ήταν να δει όλες τις βραχονησίδες του Αιγαίου. Το κατέκτησε το καλοκαίρι του 2020. Και τρεις μέρες πριν φύγει ξαφνικά, επιστρέφοντας από την αγαπημένη του Μυτιλήνη, βγήκε νύχτα στο κατάστρωμα για να δει τον φάρο του πιο αγαπημένου του βράχου του Αιγαίου, του Καλόγερου, ν’ αναβοσβήνει. «Δεν ξέρεις πόσο εκπληκτική εμπειρία είναι», μας έλεγε, «να στέκεσαι εκεί και να βλέπεις τον ορίζοντα χωρίς να σκαλώνει το βλέμμα σου πουθενά».
Φεύγοντας, ο Κώστας Γκοτζαμάνης, ο σπουδαίος αυτός ψυχίατρος, ο υπέροχος φίλος, ο ελεύθερος άνθρωπος άφησε πίσω του πολλά σε όλους όσοι πορεύτηκαν μαζί του ή μετάλαβαν από το αγίασμα των ιστοριών του. Αλλά νομίζω πως πάνω απ’ όλα άφησε μέσα από τα κείμενά του την πεποίθηση πως αν αφουγκραστείς όλους τους υποεαυτούς που κατοικούν μέσα σου, αν τολμήσεις να βγεις από το χρυσό κλουβί της ασφάλειας και των στερεοτύπων, τότε θα συναντήσεις τον καινούργιο, ελεύθερο εαυτό σου και τότε, ναι, μπορείς να ονειρευτείς τα πάντα, ακόμα και να συναντήσεις τη χαρά.
Θάνος Παπαγεωργίου
Ψυχίατρος
Μια λέξη, χίλιες εικόνες
Κώστας Γκοτζαμάνης, ο άνθρωπος του σαλονιού και του λιμανιού… ο «πνευματικός άνθρωπος», ο «διανοούμενος» αλλά και ο «άνθρωπος της πράξης» και του γήινου στοιχείου…
Σκέφτομαι τον Κώστα σε όλο του το μεγαλείο και θαυμάζω το πιο ιδιαίτερο χαρακτηριστικό του, πως δεν συμπεριφερόταν άλλοτε ως ο «του σαλονιού» και άλλοτε ως ο «του λιμανιού» αναλόγως την περίσταση, αλλά αυτές οι δύο πλευρές του συνυπήρχαν την ίδια στιγμή αρκεί να είχε κάποιος μάτια να το δει. Oπως για παράδειγμα στον τρόπο γραφής του ή στις ομιλίες του, όπου ακόμα και το πιο σοβαρό θέμα το χειριζόταν με ένα υπόγειο χιούμορ και αντιστρόφως. Αυτό συνέβαινε και στις προσωπικές μας συναντήσεις όπου μιλώντας για Χάιντεγκερ και Μερλό Ποντί, Γουίνικοτ και Λακάν, στην ίδια πρόταση μπορεί να αναφέραμε κάτι για τα δίτροχά μας και αμέσως ξανά οι «Ψ» και οι «Φ» συζητήσεις.
Ως προς τον θεραπευτή Κώστα, θα υπενθυμίσω μία άποψη αρκετά δημοφιλή στους ψυχαναλυτικούς κύκλους που λέει ότι «ο θεραπευτής θεραπεύει όχι με αυτά που λέει ή με αυτό που θα ήθελε να είναι, αλλά με αυτό που όντως είναι» και αυτό που όντως ήταν ο φίλος μου, εντός και εκτός γραφείου, ήταν και αυτό που τον έκανε τόσο αγαπητό, προσηνή και χρήσιμο για τον κόσμο όλον.
Ο Κώστας ήταν αυτός που αναλόγως την περίσταση, κάποιες φορές θα υποστήριζε τη στάση ζωής του τζίτζικα έναντι αυτής των μυρμηγκιών, τη δια-σκέδαση αντί της ψυχ-αγωγίας, την εστίαση της προσοχής στο δέντρο αντί στο δάσος ή ακόμα θα έλεγε ότι μία λέξη ισοδυναμεί με χίλιες εικόνες – κόντρα στα συνήθη.
Και αυτός ο απεγκλωβισμός από τα στερεότυπα ίσχυε και για την πρακτική του στην ψυχοθεραπεία. Eχοντας επαρκή γνώση της θεωρίας, ένιωθε ελεύθερος να κινηθεί προς τη θεραπευτική κατεύθυνση που ζήταγε η στιγμή χωρίς να δεσμεύεται από συγκεκριμένες σχολές σκέψης. Και το εύστοχο αυτής της στάσης του φάνηκε από την προσέλευση ενός τεράστιου αριθμού παλαιών και τωρινών θεραπευομένων του που γεμάτοι ευγνωμοσύνη προς αυτόν ήρθαν εκείνη την Παρασκευή για το ύστατο αντίο.